Burhaniye Turizm Raporu | Burhaniye'nin Tarihi ve Kültürel Zenginlikleri

1.2.  Burhaniye’nin Tarihi ve Kültürel Zenginlikleri

Burhaniye, doğal güzellikleri ile tarihi ve kültürel zenginlikleri de dikkat çekici bir yerleşim yeridir. İlçenin antik kenti Adramytteion ve limanı, kale yerleşim alanları, antik taş ocakları, tarihi yapıları arasındaki cami, türbe, müze ve hamamların yanı sıra Taylıeli Su Kemeri, Şahinler, Şarköy ve Çoruk köprüleri, 18 adet zeytinyağı fabrikası, sabunhaneler ve tarihi konutlar kültürel çekiciliği artıran kültürel miras varlıklarıdır. Bu kültürel mirasın korunması amacıyla bazı eski endüstriyel yapıların bakım ve onarımları tamamlanarak konut, kültür merkezi ve müze olarak kullanıldığı görülmektedir. Zira Burhaniye, tarihi kent dokusunu ve kentsel kültürel mirasını koruma hassasiyetini 2006 tarihinden beri Tarihi Kentler Birliği’ne üye olarak göstermektedir. Birlik ile yapılan işbirliği ve deneyim alışverişi sayesinde ilçe, hem doğal, tarihsel ve kültürel dokusunu korumakta hem de tanıtımını sağlamaktadır. İlçenin sahip olduğu tarihi ve kültürel değerler aşağıda anlatılmaktadır.

• Adramytteion Antik Kenti ve Limanı

Kuzey Ege’de Troas, Mysia ve Aeolis bölgelerinin kesişim noktasında konumlanan Edremit Körfezi’ne (Adramyttenos Sinus) adını veren Adramytteion Antik Kenti (Ören), 8 bin yıllık geçmişin kalıntılarını sunar. İlçenin en önemli kültürel miraslarından olan antik kentin merkezi Ören Mahallesidir ve Ören, yerli turizmin ilgi odağıdır. Adramytteion, taşıdığı kültür birikimini MS 14. yy’daki terkinin ardından 1950’lerde iskan edilen günümüz Ören yerleşkesinin altında muhafaza etmektedir. Adramytteion kazı heyetinin 2012 yılından bu yana Ören’de gerçekleştirmiş olduğu arkeolojik çalışmalar sonucunda birçok kültürün arkeolojik kalıntıları, tespit edilmiştir. Bunlar; Ortaçağ şehir surları kalıntıları, kilise yapıları, zeytin ve zeytinyağı ile ilgili bulgular, çanak-çömlek türleri, ana tanrıçalarına ait pişmiş toprak figürinler, sikkeler,  antik limana ait duvarlar, su kemeri, taş ve mermer mimari parçalar, mozaik panolar ve duvar resimleri (fresko) gibi eserlerdir ve dikkat çekici kültürel miras değerleridir.

     Görsel 9. Kuzey Kilisesi, Mozaik Tabanlı Roma Yapısı ve Antik Liman Fotoğraflar: Adramytteion Kazı Arşivi

Bir liman kenti olarak bilinen Adramytteion Antik Kenti, iki limanıyla Doğu Akdeniz havzasının ticari uğrak noktalarındandır. Yüzyıllar boyu varlığını devam ettiren ve deniz ticareti faaliyetlerini yürüten antik kent, karadaki yerleşimi ve denizdeki faal oluşu kültürel zenginliğini ortaya koyar. Strabon’da (XIII 1, 51) bahsi geçen kentin iki limanından biri olarak günümüze kadar korunagelmiş olan Adramytteion Antik Limanı ve liman kalıntıları, günümüzde su altındaki sığlık alanda bulunmaktadır ve ilçenin en gözde arkeolojik buluntularındandır.

• Adramytteion ve Etki Alanı

Adramyttein Antik Kenti ve çevresinin egemenlik alanı içindeki kırsal alanlarda var olan kültürel miras ise, Neolitik Dönem’e dek uzanan izleri taşır. Adramytteion kazı heyetinin 2015 yılından itibaren yürüttüğü yüzey araştırmaları ile birçok önemli bulgu ve buluntular kültürel mirasın zenginliğini ortaya koymaktadır. Başta Ören Mahallesi olmak üzere, Bergaz Tepe, Yılanlı Tepe Adramytteion Limanı, Kızıklı Mahallesi-Sülüklüçeşme Neolitik Yerleşimi, Şahinler Mahallesi-Prehistorik Dönem Boyalık Alan, Bahadınlı-Mahallesi Dedekaya, Kırtık Mahallesi-Ballıktaş, Hisarköy-Hisar Tepe Kalesi, Kuyumcu Mahallesi- Çamgedik Tepe ve Kaplan Sivrisi, Börezli Mahallesi-Kocafuğlu Tepe, Karadere Mahallesi- İnkaya Magarası ve Asarkaya, Pelitköy-Boşnaktepe, Kuyucak-Yazılıtaş Tepe, Dutluca Mahallesi-Deliktaş ve Merdivenli Kaya, Taylıeli Mahallesi-Duakaya diğer bu bulgulardan en önemlileridir. Var olan bu kaya ve tepeler, kale ve karakol yerleşimleri, gözetleme kulesi, antik taş ocağı ve kaya oygu mezar yapıları olarak kullanıldığı ve ilçenin korunmuş kültür varlıkları olduğu bilinmektedir.

Görsel 10. Ballıktaş, Dedekaya ve Boşnak Tepe II, Fotoğraflar: Adramytteion Kazı Arşivi

• Anıtlar, Müzeler ve Kültür Merkezleri

Burhaniye’nin tarih açısından çok büyük önem verdiği bir değer ise, bölgede Kuva-yi Milliye’nin örgütlenmesini gerçekleştirmesi ve Ulusal Kurtuluş Savaşına destek vermesidir. Bu onurlu geçmişin anısına yapılan anıtlar, heykeller ve büstler (Burhaniye Kuva-yi Milliye Anıtı, Burhaniye Kuva-yi Milliye Şehitler Anıtı) tarihi canlı tutan simgeler olup, ilçenin tarih turizmini oluşturan önemli tarihi çekiciliklerindendir. Bunlarla birlikte tarihi ve kültürel özelliğe sahip heykeller ve sanatçılar için yapılan parklar, ilçenin dikkat çekici görsel anıtlarıdır. İlçenin görülmeye değer en önemli eserlerinden biri olan Burhaniye Kuva-yi Milliye Müzesi, Balıkesir’in ilk özel müzesi olup antik kente ait arkeolojik bulguları ve halk kültürüne ait eserleriyle tarihi ve kültürü canlı tutmaktadır. Anadolu kültür ve yaşantısının canlandırıldığı ve Türkiye’nin ilk sesli ve hareketli etnografya galerisi olan Bizimköy Müzesi de turistlerin ilgi odağıdır. İlçenin bir diğer ilgi odağı ise kentin ortak hafızasını ve kimliğini oluşturan Burhaniye Belediyesi Kent Arşivi’dir. Aynı zamanda Burhaniye’nin başlıca kültürel ve sanatsal etkinliklerine ait gösterimlerin yapıldığı 6 adet kültür merkezi (Hüsnü Pazarbaşı Kültür Merkezi/Eski Sabunhane, Reha Yurdakul Salonu, Şarköy Mahallesi Kültür Merkezi, Ahmet Akın Kültür Merkezi, Ören Açık Hava Tiyatrosu, Taylıeli Amfi Tiyatro) ilçenin kültür ve sanat yaşamını canlı tutmaktadır. 1998 yılında kurulan Burhaniye Belediyesi Kent Tiyatrosu da bölgenin ilk kurumsal tiyatrosu olma özelliği ile sanat yaşamını ilçede ve bölgede yaşatmaktadır. Tarih-kültür-sanat bilincini bünyesinde barındıran Burhaniye, kültür turizmi açısından orijinal bir potansiyele sahiptir.

Görsel 11. Hüsnü Pazarbaşı Kültür Merkezi, Burhaniye Kuva-İ Milliye Şehitler Anıtı Fotoğraflar: Burhaniye Belediyesi Arşivi

• Camiler, Türbeler ve Mezarlıklar

Burhaniye merkezinde tarihi eser niteliğine sahip ve dönemlerinin mimari özelliğini koruyan Hamidi Cami Minaresi ve Geriş Cami (Geriş Mahallesi), Memiş Cami Haziresi ve 4 mezar (Memiş Mahallesi), Hanay Cami (Mahkeme Mahallesi), Koca Cami (Kocacami Mahallesi), Muhyiddin-i Rumi Türbesi (Kocacami Mahallesi) Hacı Ahmet Cami (Hacı Ahmet Mahallesi), Hasan Ağa Cami (Yunus Mahallesi) camileri ve türbesidir. İlçe merkezi dışında yer alan camilerden ilginç olanı Şahinler Camii (Şahinler Köyü) ve Ağacık Camii (Şahinler Köyü)’dir. Geç Osmanlı Dönemi yörenin mimarisini yansıtmakta bu iki cami, mimari özelliklerinin yanı sıra zengin iç mekân süslemeleri ve manzara resimleri ile dikkat çekicidir. İlçede kutsal alanlar olarak Taylıeli’ndeki Taylı Baba, Pelitköy’deki Çamlık Tepe ve Dede Tepe ve Kızıklı’daki Sinan Dede Türbesi, kendine özgü değerleriyle ilçenin kültürel varlıklarıdır. Bu kutsal mekanlardan Şahinler Camii ve Sinan Dede Türbesi, en çok ziyaret edilen alanlardır. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından “Sinan Dede Türbesi Korunması Gerekli Kültür Varlığı, Çevresindeki Dört Adet Servi Ağacı da Korunması Gerekli Anıt Ağaç” olarak tescil edilmiştir.

Kültür turizmi ve ekoturizm açısından bu tesciller önemli olup, turistik çekicilik olarak ilçenin imajına katkı sağlamaktadır. İlçenin bir başka kültürel değeri ise mezarlıklardır. İlçede eski çağlardan kalan mezarlıklar Çoruk, Kızıklı, Kuyucak, Bahadınlı, Karadere ve Taylıeli köylerinde iken Osmanlı dönemine ait mezar taşları ise Çoruk, Taylıeli, Börezli, Pelitköy, Kızıklı mahallelerinin mezarlıklarında yer almakta ve bir açık hava müzesi niteliği taşımaktadır

• Hamamlar

İlçe merkezinin fiziksel dokusu içerisinde ikisi klasik, biri geç, biri de Cumhuriyet dönemine tarihlenen 4 hamam yapısı mevcuttur. Eski Gazhane sokağında bulunan Yunan Haçı biçimindeki Kilise Hamamı, 15. yy’a ait Hacı Ahmet Mahallesi’ndeki Pazarbaşı Hamamı, Memiş Mahallesi’ndeki isimsiz Küçük Hamam ve Necdet Tosun sokağındaki isimsiz Cumhuriyet dönemi hamamı, tarihi-kültürel ve turistik potansiyeli bakımından birer cevher durumundadır.

Görsel 12. Şahinler Cami, Hanay Cami, Şarköy Mezarlığı, Kilise Hamamı Fotoğraflar: Sabriye Çelik Uğuz

• Tarihi Fabrikalar/Yağhaneler/Sabunhaneler

Kültürel miras anlayışının genişlemesi sonucunda toplumun günlük faaliyetlerini ortaya koyan endüstriyel miras önem kazanırken, Burhaniye’de de endüstriyel miras kapsamında zeytin, zeytinyağı ve zeytinyağlı diğer üretimin yapıldığı fabrika, yağhane, sabunhane, depolama gibi yapılar üretim yaşamına devam etmekte ve bir kısmı da kültür, sanat faaliyetlerinin düzenlendiği kültür merkezlerine dönüşmüştür. Ethem Tolon Yağhanesi ve sabunhanesi, Bağcılar Yağhanesi (Yunus Mahallesi); Pazarbaşı Yağhanesi (Hacıahmet Mahallesi); Müdüroğlu Yağhanesi (Geriş Mahallesi); Aziz Doğrular Pirina Fabrikası ve İdris Yağcı Yağhanesi/ Yağcı Kültür Merkezi (İskele Mahallesi); Halil İbrahim Selçuk Yağhanesi, Recai Kökten Yağhanesi, Güneri Güven Yağhanesi, Naci Söyler Yağhanesi (Pelitköy Mahallesi); Mustafa Sami Yağcı Yağhanesi, Hasan Değirmencioğlu Yağhanesi ve Raşit Urut Yağhanesi (Bahadınlı Mahallesi); Fahri Bal Yağhanesi ve Köy Kooperatifi Yağhanesi (Kızıklı Mahallesi); Mustafa Bozkurt Yağhanesi ve Reşitköy (Baloğlu) Yağhanesi (Sübeylidere Mahallesi); Ferit Tuna Mengenesi (Mahkeme Mahallesi); Adil Boldan Yağhanesi (Sanayi Mahallesi); Vedat Deveci Yağhanesi (Şarköy Mahallesi), endüstriyel anıtlar olarak endüstriyel miras turizmine ciddi bir katkı sağlamaktadır.

Görsel 13. Aziz Doğrular Pirina Fabrikası, Ethem Tolon Yağhanesi ve Sabunhanesi, Raşit Urut Yağhanesi, Fotoğraflar: Sabriye Çelik Uğuz